پیشینه تشکل های غیر دولتی(7)

1_3_1_ریشه ها و پیشینه مشارکت در جمهوری اسلامی ایران :

مشارکت سنتی در فعالیت های اجتماعی در کشور ما،به مانند بسیاری از کشورهای دیگر شامل مجموعه ای از همیاریها و تشریک مساعی گروهی از مردم یا یک جامعه به منظور رفع معضلات و ناهنجاری ها و به تبعیت از عرفهای رایج و مرسوم و سنت های مذهبی بدون هیچ گونه اجبار و انقیاد به قانون و مقررات مکتوب و مصوب است.نمود چنین مشارکتی از دیرباز در تمامی جوامع تا به امروز به درجات مختلف مشاهده می شود.

مشارکت در جوامع سنتی بیشتر بر پایه امور تولید کشاورزی و دادمداری بوده و در مشارکت های سنتی کسب وجه و آبروی اجتماعی و اجر اخروی و تشفی روانی و در عین حال رسیدن به اهداف حیاتی و استمرار معاش برای مشارکت دهنده و مشارکت گیرنده مطرح بوده است.این نوع مشارکت ها در میان آحاد جامعه به شکل خودجوش و نهادی شکل گرفته و دولت ها هیچ نقشی در هدایت و ساماندهی امور آنان نداشته و مسئولیت انجام تمام کارها بر عهده اعضاء این گروهها قرار دارد.همکاری و مشارکت سنتی بسیار بالا بوده و وظایف توسط اعضاءبخوبی ایفا میشده است.

مشارکت مردم از جنبه های مختلف اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و… از زمانهای دور و بصورت یک سنت پسندیده در کشورها وجود داشته است که در طی زمان به اشکال مختلف نمود یافته و بعضا نیز سیر تکاملی را طی نموده است.

شایان ذکر است به دلیل شرایط طبیعی حاکم بر کشور و وجود اقلیم های مختلف در پهنه کشور،ساختار اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی متفاوتی در کشور شکل گرفته است که به تبعیت از این تفاوتها،نهادها،سنت ها و عرفهای مختلفی ظهور یافته اند که عمده این جنبه ها بر محور همکاری و مشارکت مردم استوار می باشند.

وضعیت اقلیمی و طبیعی مناطق شرق،جنوب و مرکز ایران سبب شده بود که شیوه های مختلفی از تولید اتخاذ گردد و ابتکارات گوناگون جوامع ساکن در این مناطق به مدد همکاری و مشارکت توانسته اند در طول تاریخ علیرغم شرایط نامطلوب در این نواحی بصورت مطلوب و به یمن مشارکت بهره برداری کنند.

کمبود آب و شیوه های آبیاری عامل تعیین کننده ای در نحوه کار واحدهای جمعی سنتی و تعاون در امور زراعی و غیر زراعی بود.مهمترین ویژگی واحدهای بهره برداری جمعی تقسیم کار بود.این واحدها با بهره برداری و کار مشترک و روش خاص تقسیم منابع اداره می شدند و در سه زمینه آب،زراعت و دامداری بوجود آمده بودند.به این ترتیب با توجه به کمبود آب در کشور (متوسط باران کشور کمتر از یک سوم متوسط جهانی است)همواره مسائل مربوط به آبیاری یکی از مهمترین محورهای مشارکت مردمی در کشور بویژه در مناطق کم آب بوده است.

در شهرها و روستاهای کشور از دیرباز سنت های مشارکتی بصورت خودجوش به عنوان یک ارزش وجود داشته است.کمک های مردم در عروسی ها،جشن ها،عزاداری ها و آبیاری نمونه هایی از مشارکت مردم در گردش امور بوده اند.هرچند بسیاری از این سنن به دلیل تحولات برآمده ناشی از مدرنیته شدن رنگ باخته اند.اما در مورد مشارکت در فعالیت های سنتی این موضوع مصداق نداشته است و هنوز این مسئله عیرغم تحولات اجتماعی در کشور بویژه در جوامع روستایی بصورت گسترده مشاهده می شود.

باتوجه به اهمیت برگزاری مراسم عزاداری مذهبی در کشور،اهالی شهرها و روستاها فضایی را برای انجام آن در نظر می گرفتند.ساختن تکیه با مشارکت تمامی افراد انجام می گرفت و اهل هر محل و گذر بنا به همت و کوشش هرساله در روزهای عرزاداری تکیه ها را راه می انداختند و اجازه نمی دادند تعزیه و عزاداری معمول تعطیل گردد.

از دیگر مراکز مذهبی که با همکاری و همیاری هر محله با مشارکت آنها در تامین هزینه و نیروی کار لازم ساخته می شود،مساجد بودند.حتی در حال حاضر وظایف امور محتلف مساجدی که دارای اهمیت محلی می باشند،به صورت هیات امنایی است.از دیگر مراکز عمومی که در گذشته با بهره گیری و مشارکت همه جانبه مردمی ساخته می شد،باید به احداث حمام اشاره نمود.ساخت حمام و پس از آن چرخاندن و تامین سوخت آن با مشارکت تمامی افراد محل یا روستا انجام می گرفت.

در گذر زمان و به دنبال دگرگونی های درونزا و برونزا در کشور و تحولات بوجود آمده در شهرها در چند دهه اخیر،بسیاری از مشارکت های سنتی موجود در شهر رنگ باخته و شکل نوینی از مشارکت و بعضا به شیوه های نوین شکل گرفتع است که در این خصوص می توان به تشکیل تشکل های غیر دولتی در زمینه های مختلف اشاره نمود.جوامع عشایری و روستای نیز از این تحولات به دور مانده و مشارکت در این جوامع با شدت و ضعف هایی مشاهده می گردد.

سنت ریشه در تاریخ دارد،به این ترتیب مشارکت های سنتی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از این رو ضرورت دارد تا نگاهی کوتاه به پیشینه زمینه های مشارکت مردمی در امور اجتماعی و اقتصادی در این جوامع با شدت و ضعف هایی مشاهده می شود.

ادامه دارد…