فرهنگ یاریگری در ایران(5)

دو تندیگر از محققان ایران،محمد حسین پاپلی یزدی و جلیل حسن پور رضوی،یازو (نوعی از بنه)را چنین تعریف می کنند:

(یازو عبارت است از یک نظام کهن دسته جمعی در بهره برداری از آب و خاک که تعدادی کشاورز یا زارع با سمتی یکسان بر اساس تقسیم کار تحت سرپرستی و نظارت یک فرد با تجربه در قلمرو و روستا به کشت و زرع می پردازند.

تعاریف عرضه شده،از چند نظر با یکدیگر متفاوت اند.نخستین تفاوت بر می گردد به این مسئله که از نظر صاحبان این تعاریف بنه مسئله است خاتمه یافته که با اصلاحات ارضی عمرش به سر آمده و یا اینکه هنوز سازمانی است زنده و جریانی است ادامه یابنده.به همین دلیل،در تعریف دوم و چهارم می خوانیم:بنه عبارت بود از …در حالی که ازتعریف سوم و پنجم به ما می گوید:بنه عبارت است از …و یا بنه عبارت می شود از صاحب نسق بودن هم از مشخصات بنه کاران در تعریف سوم است.بر اساس این تعریف بنه های خرده مالکی قبل و بعد از اصلاحات ارضی و همچنین بنه های مهاجر کار از قلمرو و انواع بنه خارج می شوند.به عبارت دیگر،این تعریف به طور غیر مستقیم عمر بنه ها را تا اصلاحات ارضی می داند.گرچه صاحب این تعریف،به طور غیر مستقیم عمر بنه هارا تا اصلاحات ارضی می داند.گرچه صاحب این تعریف،یعنی آقای هوشنگ ساعدلو،خود دقیقا با این نظر مخالف است و نخستین کسی است که به صراحت و با اطمینان و به درستی از حیات بنه ها پس از اصلاحات ارضی سخن گفته است:

اکنون که در جریان اجرای قانون اصلاحات ارضی شاهد و ناظر تغییرات بنه بوده ایم می توانیم همواره از بنه خاصی صحبت کنیم و بگوییم آن بنه تغییر کرده است و یا دیگر وجود ندارد،ولی بنه دیگری به حدس قریب به یقین به وجود آمده و اکنون می توانیم از بنه تازه صحبت کنیم… .

در ضمن،در تعریف دوم،وجود سلسله مراتب و در تعریف پنجم،نبود آن از صفاتبنه و یازو قلمداد شده است.وجود چنین تفاوتهایی در تعاریف بنه،وبه ویژه توجه به اشکال متفاوت بنه در واقعیت نشان می دهد که به ویژگیهای کلیتر و در عین حال اساسیتری نیاز است که در پرتو آن بتوان تعریفی عامتر که شامل همه انواع بنه باشد ارائه داد.

به نظر نگارنده فصل مشترک همه بنه ها و نیز وجه متمایز کننده و بنیادی آن از سایر تعاونیهای سنتی،نظیر واره،مال،خانواده و غیره را می توان در تعریف زیر خلاصه کرد:

بنه عبارت است از نوعی تعاونی تولیدکشاورزی جمعی(چند خانواری)که بر پایه اشکال سنتی زراعت جمعی است یا از آن تاثیر پذیرفته است و محور اصلی آن خودیاری سازمانیافته است.

لازم به توضیح است که این خودیاری در بیشتر موارد حضوری است،گاه در بخشی از کار کشاورزی انجام می گیرد(مانند هم آبی که شامل تمام کارهای مربوط به تهیه آب،تعمیر یا لایروبی منابع آب و آبرسانی است) و گاه در همه مراحل کار (مانند هم کشتی که شامل کاشت و داشت و برداشت است).