بررسی و معرفی الگوی اقتصادی آیت الله العظمی شاه آبادی (8)

الف)کارکرد فرعی غیر الزامی:ارزش های اخلاقی اسلامی ،در رفتارها و روابط اقتصادی می توانند کارکرد فوق العاده ای در رفع فقر و تامین رفاه عمومی داشته باشند.به بیان اقتصادی ارزش های اخلاقی ظرفیت لازم کارکردی همانند دست نامرئی در رفتارها و روابط اقتصادی را دارند.به رغم این امر،ارزش های اخلاقی ماهیتا امور غیر الزامی هستند.بنابراین،در عرصه اقتصادی فعالان اقتصادی حق دارند،در چارچوب اصل رفتاری رقابت به دنبال منافع شخصی خود باشند،بلکه نظام اقتصادی برای رسیدن به رشد و بالندگی اقتصادی پایدار باید به گونه ای طراحی و اجرا شود تا بستر دعوت فعالان اقتصادی به منافع شخصی در درون نظام فراهم گردد.اما از سوی دیگر،باید به فعالان اقتصادی توصیه می شود که ارزش های اخلاقی را در رفتارها و روابط اقتصادی رعایت کنند.

چون رعایت این ارزش های اخلاقی به رفع فقر کمک می کند.چنین اقدامی اگر از طرف فعالان اقتصادی انجام شود،باعث می شود تا تقاضای موثر از ناحیه فقرا برای کالاها و خدمات تولیدی افزایش یابد و اگر فعالان اقتصادی با قصد قربت ارزش های اخلاقی را رعایت کنند،پاداش معنوی نیز نصیب آنان می شود.

این نوع نگاه به کارکرد ارزش های اخلاقی در چارچوب آموزه های نظام سرمایه داری تعریف می شود.کم و بیش تمام مطالعاتی که در عرصه اقتصاد اسلامی تا کنون درباره کارکرد ارزش های اخلاقی انجام شده است،چنین نگاهی است.متاسفانه به رغم تلاش های فراوانی که در زمینه کارکرد ارزش های اخلاقی با این رویکرد انجام شده،شواهدی مبنی بر گسترش و موفقیت قابل ملاحظه کارکرد ارزش های اخلاقی در کشورهای سرمایه داری و نیز اسلامی مشاهده نمی شود.

ب)کارکردی الزامی حقوقی بر اساس مصالح عمومی:

برخی محققان وقتی با کارکرد ناموفق ارزش های اخلاقی با رویکرد پیش گفته مواجه شدند،رویکرد دیگری را برای کارکرد ارزش های اخلاقی مطرح کردند.در این رویکرد،ارزش های اخلاقی بر اساس مصالح،تبدیل به رویکرد حقوقی و الزامی می شود.حاکمیت اسلامی حق دارد بر اساس مصالح اقتصادی،ارزش های اخلاقی غیر الزامی را در قالب قوانین عمومی درآورد و همه مردم و نهادهای نظام را ملزم به رعایت آنها در رفتارها و روابط اقتصادی نماید.

ج)کارکرد الزامی در قالب عقد خارج لازم:

آیت الله العظمی شاه آبادی الگوی اقتصادی خود را مبتنی بر مبانی بینشی و ارزشی اسلامی طراحی نمود؛اما به ماهیت غیر الزامی ارزش های اخلاقی توجه داشته است.به همین جهت معتقد است همه افرادی که خواستار فعالیت اقتصادی در این الگو هستند باید تمام شرایط مبتنی بر ارزش های اخلاقی را با عقد خارج لازم بپذیرند.بدین وسیله الگوی اقتصادی در جهت تحقق ارزش های اخلاقی در رفتارها و روابط اقتصادی عمل خواهد کرد.در این نوشتار در صدد تحلیل و بررسی این نوع کارکرد ارزش های اخلاقی را در عرصه اقتصادی از محجور بودن درآورد.هرچند ایشان تلاش کرده است تا الگوی اقتصادی خود را بر اساس مالکیت مشاعی و مبتنی بر قاعده (النماء للاصل) حفظ کند و همین امر الزاماتی را در درون الگو ایجاد می کند که ممکن است در جهت پایداری الگو مشکلاتی را ایجاد نماید.

د)کارکرد درون نهادی:

می توان مدل های را در درون یک الگوی اقتصادی مبتنی بر تعالیم اسلامی استخراج کرد که ارزش های اخلاقی در رفتارها و روابط اقتصادی نهادینه شوند و کارکردهای گسترده و پایداری را برای همه فعالان اقتصادی،بلکه برای عموم مردم داشه باشد.مدل های مردم سالاری اقتصادی مبتنی بر تعایم اسلامی که عضو محور هستند دارای چنین ویژگیهایی می باشند.

به هر حال در این مختصر لازم دیدیم برای نشان دادن اهمیت کارآیت الله العظمی شاه آبادی اشاره ای به انواع کارکردهای ارزش های اخلاقی در رفتارها و روابط اقتصادی داشته باشیم و بحث تفصیلی انواع کارکردهای ارزش های اخلاقی در نوشتار مستقلی ارایه خواهد شد.

ادامه دارد…