آشنایی با پرورش بز

مقدمه

بز حیوانی است که مقاومت زیادی نسبت به شرایط نامناسب محیطی مانند گرمای هوا و کمبود علوفه خوب دارد.به همین دلیل در بسیاری از نقاط کویری ایران جمعیت زیادی از بزها، نگه داری و پرورش داده می شوند.توانایی بز برای عبور از راه های صعب العبور و کوهستانی نیز این حیوان را برای پرورش و بهره برداری از گیاهان خودروی این مناطق مناسب ساخته است.علت فراوانی جمعیت بز نسبت به گوسفند در منطقه بلوچستان همین خصوصیات ها می باشد،علاوه بر این بز در برابر بیماری های رایج در این مناطق نیز مقاومت زیادی دارد.با توجه به فراوانی جمعیت بز در استان سیستان و بلوچستان و اهمیت پرورش این حیوان در درآمد خانواده های روستایی و عشایری، در این نشریه به بعضی از مهمترین اصول پرورش و نگه داری بز اشاره می شود.

تولیدات بزها

شیر،گوشت و کرک مهمترین محصولات تولیدی بزها می باشند.معمولا هر یک از نژادهای بز از لحاظ تولید یکی از محصولات بالا اهمیت بیشتری دارند و به تولید آن محصول شناخته شده می باشند.مثلا: بز تالی که در مناطق استان سیستان و بلوچستان پراکنده است از نظر تولید شیر مورد توجه است. این بز دارای اندامی درشت و لاله گوش بلند است.بزرگی لاله گوش موجب افزایش سطح پوست بدن شده و به حیوان در خنک نگه داشتن بدن در آب و هوای گرم کمک می کند.

بز کشمیر که در هندوستان پرورش داده می شود از نظر تولید کرکی بنام کشمیر معروف و شناخته شده است.از این کرک در تهیه ظریفترین و گران قیمت ترین پوشاک استفاده می شود.

بزهای ایران

مهم ترین نژادهای بز ایرانی شامل نژادهای رائینی،مرخز،تالی،نجدی و بلوچی می باشند.بزهای رائینی بیشتر در استان کرمان و استان های همسایه پرورش می یابند.پوشش بدنی این بزها بسیار ارزشمند است.بزهای مرخز که بیشتر در استان کردستان پراکنده اند،نیز از تولید پوشش بدنی با ارزش در صنایع پوشاک مورد توجه هستند.بزهای تالی و بزهای نجدی از نظر تولید شیر و بزهای بلوچی از نظر تولید شیر و مو دارای اهمیت می باشند.

شکل شماره (1) : بز تالی در مناطق عشایری استان سیستان و بلوچستان

جایگاه نگه داری بزها

بزها معمولا برای چرا به صحرا برده می شوند و برای نگه داری آنها بعد از بازگشت از چرا،بایستی جایگاهی در نظر گرفته شود لذا،این جایگاه باید شرایطی داشته باشد که سامتی بزها به خطر نیفتد.

بهتر است جایگاه نگه داری بزها تا حدودی از محل زندگی دامدار فاصله داشته باشد.این جایگاه باید پشت بر باد ساخته شود و در ساختمان آن از مصالحی استفاده شود که هر چند وقت یکبار امکان شستشو و ضدعفونی آن وجود داشته باشد.در داخل جایگاه باید آبشخور مناسبی ساخته شود تا همیشه آب تمیز و سالم در اختیار بزها باشد.

تغذیه بزها

با چرانیدن بزها در مراتع و روی بقایای محصولات زراعی برداشت شده،بخشی از نیازهای غذایی آنها تامین می شود.بزهای شیرده و بزهایی که به زایمان آنها زمان اندکی باقی مانده به تغذیه اضافی نیاز دارند.باقرار دادن علوفه تازه و دانه غلات مانند جو و سبوس گندم در اختیار این حیوانات شیر کافی و بزغاله های سالم بدست خواهید آورد.علاوه بر این از حدود دو الی چهار هفته قبل از شروع فصل جفت گیری (یا رها کردن بز نر در گله بزهای ماده)باید مواد خوراکی که در اختیار بزهای ماده قرار می گیرد از کیفیت خوبی برخوردار باشد و مقدار آن همیشه بیشتر باشد.مثلا چرانیدن بزها بر روی علوفه مرغوب و تازه و یا تغذیه آنها با مقدار بیشتری از دانه های غلات بسیار مطلوب است.این کار باعث می شود که توان تولید مثل بزها افزایش یابد و تعداد بزهایی که در طی جفت گیری آبستن نمی شوند کاهش یابد.

شکل شماره (2): بزهای شیرده به تغذیه اضافی نیاز دارند

جفت گیری

در فصل جفت گیری هنگام چرا در مرتع بزهای نر همراه بزهای ماده می باشند.باید در انتخاب بزهای نر برای جفت گیری دقت شود.این بزها باید سالم بوده و رشد خوبی کرده باشند.بخصوص سلامت پاها و سم ها خیلی مهم است.زیرا بزهایی که دارای پاها یا سم های ناسالم باشند در جفت گیری موفق نیستند و بنابراین نمی توانند بزهای ماده را آبستن کنند.معمولا یک بز نر برای آبستن کردن 30 تا 40 بز ماده کافی است.اما در شرایطی که بز نر جوان است یا اینکه هوا خیلی گرم است بهتر است یک بز نر برای آبستن کردن 20 بز ماده در نظر گرفته شود.

باید توجه داشت که بزهای نر در طی فصل جفت گیری به غذای بهتر و بیشتری نیاز دارند.اگر به این نیازها بزها توجهی نشود توانایی آنها برای آبستن کردن بزهای ماده کم می شود و در نتیجه ممکن است بعضی از بزهای ماده آبستن نشوند که این زیان بزرگی به دامدار وارد می کند.

اگر قصد دارید از بز نر جدیدی در جفت گیری استفاده کنید،بهتر است آن را یکباره وارد گله نکنید زیرا ممکن است بین بز جدید و بزهای قبلی درگیری ایجاد شود.بهتر است بز جدید را بطور جدا از بزهای قبلی،ولی در نزدیکی آنها بطوری که بتوانند همدیگر را ببینند و به هم نزدیک شوند برای چند روز نگه داری کنید،یا می توانید آنها را رد جای تنگی که امکان دعوا کردن و درگیر شدن آنها وجود نداشته باشد برای چند روز نگه دارید.